TO WARTO WIEDZIEĆ
Celem ochrony przyrody w Polsce, podobnie jak w innych krajach Unii Europejskiej, jest przede wszystkim utrzymanie na terenach chronionych naturalnych procesów przyrodniczych i istniejących tam ekosystemów.
Aktualnie obowiązująca polska Ustawa o Ochronie Przyrody określa i precyzuje następujące formy ochrony: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary krajobrazu chronionego, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochronę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów.
Nieprzypadkowo ustawa na pierwszym miejscu wymienia parki narodowe. To właśnie one są najważniejszym elementem całego systemu ochrony. Istniejące w Polsce 23 parki narodowe zajmują łącznie ponad 3000 km2 powierzchni, w tym ok. 700 km2 to obszary strefy ochrony ścisłej, na których nie dochodzi do żadnej ingerencji człowieka w ekosystemy. Najstarszym polskim parkiem narodowym jest Białowieski Park Narodowy, zaś najmłodszym mało jeszcze spopularyzowany Park Narodowy „Ujście Warty”.
Park Narodowy „Ujście Warty” powstał 1 lipca 2001 roku. Jego utworzenie w zachodniej części Pradoliny Toruńsko-Eberswaldskiej, zwanej Kotliną Gorzowską, poprzedziło założenie w 1977 roku rezerwatu Słońsk, a później, w 1996 roku utworzenie Parku Krajobrazowego „Ujście Warty”, który wraz z innymi parkami krajobrazowymi na pograniczu polsko-niemieckim tworzył tzw. Zieloną Wstęgę Odra-Nysa.
Teren dzisiejszego Parku Narodowego to dawna śródlądowa delta, utworzona przez Wartę, uchodzącą pod Kostrzynem do Odry. Deltę tę w XVIII wieku zaczęto osuszać i zasiedlać. Z czasem jednak zaniechano prowadzonych początkowo z wielkim rozmachem prac melioracyjnych, w wyniku czego powtórnie zabagniły się kanały, powstały wielkie rozlewiska. Unikatowe podmokłe tereny, łąki i pastwiska stały się dogodnym terenem dla ptaków wodnych i błotnych. Nic więc dziwnego, że „Ujście Warty” jest dziś jedną z największych ostoi tych ptaków w Polsce.
Sieć hydrologiczna parku, mającego 8038 hektarów powierzchni, tworzą rzeka Warta ze swoim lewym dopływem – Postomią oraz rzeczka Racza Struga, zwana też Kanałem Czerwonym. Dopełniają ją liczne kanały i starorzecza, z których największym jest Stara Warta w północnej części parku.
Warta dzieli park na część północną i południową. W części południowej, obejmującej obszary ochronne Słońsk i Chyrzyno, wody mogą się swobodnie rozlewać na powierzchni około 5 tys. hektarów, przez znaczną część roku teren ten znajduje się pod wodą – coroczne wahania jej poziomu dochodzą nawet do 4 metrów. Najczęściej poziom wód podnosi się późną jesienią i utrzymuje przez całą zimę, osiągając stany maksymalne w marcu i kwietniu. Najniższy poziom wód występuje od sierpnia do października.
Oddzieloną od Warty wałem przeciwpowodziowym północną część parku, zwaną Polderem Północnym, tworzą podmokłe rozległe łąki, poprzecinane siecią starorzeczy i kanałów, z których zbierające się wody przepompowywane są do rzeki Warty. Tu poziom wody jest stosunkowo stabilny i znacznie niższy niż w części południowej „Ujścia Warty”.
Różniące się warunki hydrologiczne w północnej i południowej części parku narodowego wpływają na różnorodność jego szaty roślinnej. Wody pokrywają wielkie skupiska różnych gatunków rzęs wodnych, brzegi Warty, Postomii, zaś kanały i starorzecza to królestwo lilii wodnych, jak pospolicie nazywa się będące pod ochroną grążele żółte i grzybienie białe. Występuje tam również zamętnica błotna czy rogatek sztywny.
Liczne szuwary, wikliny nadrzeczne, łęgi wierzbowe, stare okazy wierzby białej, łozowiska, łąki, zarośla i nieliczne lasy tworzą krajobraz „Ujścia Warty”, a zarazem środowisko przyjazne ptakom. Ptaki są też sztandarową grupą zwierząt chronionych w tym parku narodowym.
To właśnie ptaki przyciągają o każdej porze roku do „Ujścia Warty” uzbrojonych w lornetki, aparaty fotograficzne czy kamery filmowe ornitologów i zwykłych „podglądaczy” z całej Europy. I nic dziwnego, albowiem w Parku, który w swym herbie ma gęś zbożową, żyje ponad 260 gatunków ptaków, z tego ponad 170 gatunków lęgowych.
Pozostałe to ptaki wędrowne i zimujące. Południowa, zalewowa część parku to ulubione miejsce lęgowe wielu gatunków, które w innych częściach naszego kontynentu zanikają. Tu swe gniazda zakładają m.in. czajki, krzywodzioby, kszyki, sieweczki rzeczne czy ostrojady. Wiosną na łąkach gnieżdżą się mewy śmieszki, mewy pospolite, srebrzyste, małe i czarnogłowe, a także rybitwy pospolite, białoczelne, czarne, białowąse i białoskrzydłe.
W parku znajdują się duże kolonie perkozów: dwuczubego, rdzawoszyjnego, perkozka, a przede wszystkim zausznika. Najliczniejszym gatunkiem lęgowym, zamieszkującym park są kaczki krzyżówki, kolejne miejsca zajmują krakwy, płaskonosy i cyranki. Tu też swe młode przywodzi na świat około 300 par gęgaw – jedynego polskiego gatunku lęgowego gęsi.
Przy ujściu Warty, w rozwieszonych na drzewach budkach gnieździ się około 20 par mało znanego, ale pięknego ptaka z gatunku kaczkowatych – ohara. Trudno wymienić wszystkie gatunki ptaków, których głosów nad rozlewiskami możemy posłuchać wiosną. Trzeba jednak wspomnieć, że ostatnio ornitolodzy zaobserwowali powrót na lęgowiska wodniczki – ptaka z rzędu wróblowych, zagrożonego wyginięciem. Coraz częściej gnieżdżą się w „Ujściu Warty” ptaki, pochodzące z Europy południowej: szczudłaki, ślepowrony, czaple białe.
W lecie w zaroślach pierzą się kaczki, łyski, gęgawy i łabędzie. Po łąkach spacerują żurawie, na ryby i żaby polują czarne bociany, przerwę w wędrówkach do ciepłych krajów robią sobie tu brodźce, kwokacze, siewnice i kuliki.
Największe ptasie widowisko na rozlewiskach Parku rozgrywa się jednak jesienią. Lądują tu niezliczone klucze żurawi, na przełomie października i listopada nocuje, jak obliczyli ornitolodzy, około 200 tys. gęsi i jednocześnie kilkadziesiąt tysięcy kaczek różnego gatunku.
Na słabsze osobniki polują wówczas bieliki – największe polskie ptaki drapieżne. Gdy z dalekiej północy pojawiają się w „Ujściu Warty” łabędzie krzykliwe, znaczy to, że przyszła zima. Około 2000 tych ptaków wybrało sobie właśnie to miejsce na zimowisko. W zimie na terenach niezalewowych spotkać można m.in. myszołowy i błotniki zbożowe.
Turystom i miłośnikom ptaków park oferuje nie tylko starannie wytyczone szlaki piesze i rowerowe, ale także wieże i czatownie obserwacyjne, ułatwiające ptasie fotosafari.
„Ujście Warty” jest także rajem dla innego rodzaju hobbistów. Akwen, zajmujący około połowy powierzchni parku, unikatowy w skali europejskiej pod względem ichtiologicznym, przyciąga licznych wędkarzy. Zasady połowu tu ryb określa Regulamin Amatorskiego Połowu Ryb PZW oraz Zarządzenie 9/07 Dyrektora Parku Narodowego „Ujście Warty” z dnia 8 maja 2007 r.
By móc moczyć wędkę, trzeba wykupić w siedzibie dyrekcji parku w Chyrzynie pod Kostrzynem zezwolenie na wstęp do parku w celu uprawiania amatorskiego połowu ryb. Wykupić je warto, bo w rzekach, kanałach, starorzeczach, jeziorkach i rozlewiskach ryb obfitość. Jak dotąd stwierdzono tam 35 ich gatunków, wśród których przeważają karpiowate, przede wszystkim leszcz i karaś.
W rozlewiskach i w Postomii pływają szczupaki, zaś we wszystkich wodach parku licznie występują sandacze i okonie, liny, brzany, karasie srebrzyste, węgorze, jazgarze, dzikie karpie – sazany, płocie, wzdręgi, miętusy, bolenie i in. Spotkać tu można rzadkie w Polsce certy, świnki, cierniczki i rozpióry (szczegóły na stronie internetowej www.pnujsciewarty.gov.pl). W akwenach parku znajdują się też ryby, objęte ochroną całkowitą, np. różanka, koza, piskorz, piekielnica, i ochroną częściową, np. słonecznica czy śliz.
Na terenie parku, obok ptaków, ryb, płazów, żyje 38 gatunków ssaków, w tym 11 drapieżnych. Drapieżniki tu występujące to: lis, jenot, borsuk, wydra, łasica, gronostaj, kuna domowa i leśna, tchórz, szop pracz i norka amerykańska. Wśród ssaków szczególną uwagę przyciągają liczne kolonie bobrów i ich olbrzymie żeremia.
Sezon urlopowy jeszcze trwa i być może właśnie ta informacja będzie inspiracją do podjęcia podróży do Wielkopolski i spędzenia kilku dni w Paku Narodowym „Ujście Warty”, leżącym na terenie gmin Górzyca, Kostrzyn, Słońsk, Witwica w trzech powiatach (Gorzów, Słubice, Sulęcin). Zwiedzanie można rozpocząć w Słońsku, Przyborowie czy w Dąbrowszynie pod Kostrzynem, ale najlepiej w Chyrzynie, gdzie w siedzibie dyrekcji parku otrzymamy szczegółowe informacje. Usytuowanie Parku w pobliżu dróg nr 22, 132 i 31 umożliwia dogodny dojazd do niego samochodem.
Danuta Meyza-Marušiak
MP 7-8/2008
W opracowaniu korzystano przede wszystkim ze stron internetowych Parku Narodowego „Ujście Warty” – www.pnujsciewarty.gov.pl
