TO WARTO WIEDZIEĆ
Redakcja „Monitora Polonijnego” zwróciła się do swych prenumeratorów z pytaniami dotyczącymi m.in. czytelnictwa różnych rodzajów artykułów publikowanych na łamach czasopisma, w tym także popularności czytelniczej artykułów o historii Polski.
Okazało się, że zainteresowanie naszą przeszłością wcale nie jest małe: w 52 ankietach, które wpłynęły do redakcji, 49 respondentów potwierdziło, że artykuły te czyta (35 zawsze, 14 czasami), a tylko trzy osoby przyznały, że nie są nimi zainteresowane. Taki wynik nie tylko ucieszył ich autorkę, ale zadecydował o temacie dzisiejszego artykułu.
Doskonale zdaję sobie sprawę z tego, że materiały publikowane w tej rubryce nie zawsze mogą w pełni zaspokoić zainteresowania czytelnicze, dlatego też rok 2006 zaczynam od informacji, dotyczących niektórych prac historycznych, które ukazały się w Polsce i po które warto sięgnąć, by rozszerzyć swoje wiadomości.
I znów musiałam dokonać wyboru, na który wpłynęły rozmiary artykułu, i ograniczałam się do przedstawienia opracowań tematycznie związanych z II wojną światową, obiecując, że do innych tematów powrócę w ciągu roku.
Gorąco zachęcam do sięgnięcia po książkę Matthewa Parkera Monte Cassino. Opowieść o najbardziej zaciętej bitwie II wojny światowej, którą w przekładzie Roberta Bartołda wydało w 2005 roku poznańskie wydawnictwo „Rebis”. W Polsce książka ta została uznana za publikację najrzetelniej przedstawiającą przebieg bitwy o Monte Cassino i wkład wniesiony w jej zwycięstwo przez 2. Korpus Polski.
Książka angielskiego autora nie ma charakteru studium polityczno-strategicznego czy operacyjno-taktycznego, ale składają się na nią opisy działań bojowych oraz relacje uczestniczących w nich żołnierzy różnych narodowości i stopni.
Dużo miejsca autor poświęca żołnierzom 2. Korpusu Polskiego, o postawie których pisze: „Ich motywy były równie oczywiste, co proste. Chcieli tylko zabijać Niemców /…/”. Po książkę Parkera, rzetelnie przedstawiającą wszystkie wydarzenia sześciu miesięcy walk w rejonie Cassino, jak i udział w tych walkach żołnierzy polskich, warto sięgnąć, bo przecież bitwa o Monte Cassino należy do „polskich bitew kultowych”.
To samo poznańskie wydawnictwo „Rebis” wydało pod koniec 2005 roku pasjonującą książkę Tadeusza A. Kisielewskiego Zamach. Tropem zabójstwa generała Sikorskiego. Katastrofa lotnicza nad Gibraltarem, w której zaginął gen. Sikorski, przez lata obrosła w legendy, domniemania i spory, którym nie ma końca, i stale jeszcze mimo upływu lat budzi ogromne zainteresowanie.
Przypadająca na rok 2004 okrągła rocznica Powstania Warszawskiego stała się okazją do przypomnienia wydarzeń sprzed 60 laty, wydarzeń stale żywych w świadomości historycznej Polaków. Nic więc dziwnego, że był to rok, w którym prócz rozsławionej monografii o Powstaniu Warszawskim, która wyszła spod pióra Brytyjczyka Normana Daviesa, ukazało się też szereg innych ciekawych publikacji.
Do tych najciekawszych niewątpliwie należy tom wspomnień powstańczego dowódcy Tadeusza Bora-Komorowskiego Powstanie Warszawskie z przedmową Normana Daviesa i bogatymi przypisami Władysława Bartoszewskiego i Andrzeja Kunerta. Wspomnienia Bora-Komorowskiego warszawskie wydawnictwo „Rytm” wzbogaciło również o płytę CD, zawierającą m.in. nagrania wywiadów i odczytów generała.
Książka ta nie jest dziełem historycznym, ale fascynującym, bogatym w informacje, znakomicie napisanym swoistym pamiętnikiem, który czyta się z zapartym tchem. Jej lekturę należy jednak połączyć z lekturą rzetelnej historii Powstania Warszawskiego.
Z wielu źródeł historycznych wiemy już o zmaganiach z wrogiem w czasie Powstania Warszawskiego, o problemach z żywnością, wodą, komunikacją, o trudnościach niesienia pomocy rannym, ale stale jeszcze istnieją luki w wiedzy o niezwykle istotnej dziedzinie funkcjonowania walczącej stolicy – o łączności w dniach trwania walk powstańczych.
Tę lukę postarał się wypełnić Stanisław F. Ozimek książką Poczta powstańczej Warszawy, wydaną przez Fundację „Wystawa Warszawa Walczy 1939-1945”. To książka o bohaterach służby pocztowej w oblężonym, podzielonym na walczące dzielnice mieście. Tymi bohaterami byli mali listonosze, warszawscy harcerze, biegający z ciężkimi torbami w poprzek ostrzeliwanych ulic i przez podziemne kanały. Autor pisze o nich, o Harcerskiej Poczcie Polowej, jej stemplach i znaczkach, o listach świadczących o trwałości związków międzyludzkich mimo codziennego zagrożenia.
W 2004 roku warszawski „Albatros. A. Kuryłowicz” wydał polski przekład książki napisanej przez Lynne Olsona i Stanleya Clouda Sprawa honoru. Dywizjon 303 Kościuszkowski – zapomniani bohaterowie II wojny światowej. Książkę tę należy zaliczyć do ważniejszych publikacji prezentujących rolę Polski i Polaków w II wojnie światowej.
Jej wersja oryginalna ukazała się w Stanach Zjednoczonych. I chociaż niektóre fragmenty książki mogą budzić zastrzeżenia z punktu widzenia prawdy historycznej, warto sięgnąć po tę bohaterską historię legendarnych lotników z Dywizjonu 303. Publikację tworzą dwie różne tematycznie części: pierwsza to opis udziału polskich lotników w bitwie o Anglię i ich dalsze wojenne i powojenne losy, zaś druga, zatytułowana Zdrada, prezentuje sprawę Polski i jej oddanie w ręce Stalina.
Zainteresowanym historią II wojny światowej nazwisko Jana Karskiego, legendarnego emisariusza, który w czasie wojny dał początek pamięci o zagładzie Żydów, nie jest obce. Teraz, dzięki warszawskiemu wydawnictwu „Rosner i Wspólnicy”, mają oni możliwość przeczytania jego książki Tajne państwo. Opowieść o polskim Podziemiu, w którego działalności Karski sam uczestniczył.
Autor pisze w niej o tym, co działo się w Polsce, począwszy od 1939 roku, a więc o przywiązaniu do idei niepodległościowej po klęsce wrześniowej, budowaniu podziemnego państwa, o instytucjach i ludziach, którzy je tworzyli, walce, jaką prowadzili, ich determinacji i poświęceniu. Nie koncentruje się wyłącznie na polskim świecie, część książki poświęca eksterminacji Żydów.
Pisze tyko o tym, co widział na własne oczy, a widział wiele; nie był przecież zwykłym żołnierzem podziemia, ale kurierem, który, wędrując przez Europę, przekazywał informacje i opinie działających w konspiracji ugrupowań rządowi polskiemu na obczyźnie, był jednym z najlepiej poinformowanych ludzi w Polsce.
Wśród książek dotyczących najnowszej historii Polski, a do niej należy też historia II wojny światowej, poważne miejsce zajmują judaika. Losy polskich Żydów, holocaust są przedmiotem wielu opracowań i wspomnień, które w ostatnich latach ukazały się w księgarniach.
Jedną z najnowszych książek jest wydane w 2004 przez „Wydawnictwo Prószyński i S-ka” dzieło Anny Bikont My z Jedwabnego, za które autorka otrzymała prestiżową Nagrodę Historyczną „Polityki”. Książka ta to nie tylko reportaż historyczny, ale też zbiór relacji, komentarzy i ocen. Jury nagrody umieściło ją w dziale wydawnictw źródłowych, motywując takie zakwalifikowanie tym, że autorka „wywołuje źródła, zbiera relacje i nakłania do składania relacji. /…/
Żaden poważny historyk, który zajmie się w przyszłości badaniami okołojedwabnymi, nie będzie mógł pominąć pracy Anny Bikont” – pisze o nagrodzonej książce Marian Turski (Z pogranicza gatunków, „Polityka” 2005 nr 50).
Corocznie ukazują się w polskich księgarniach dziesiątki książek historycznych, w tym wiele tych o II wojnie światowej; o losie Polaków na zachodzie i wschodzie, o działaniach partyzantki i sił zbrojnych, o obozach, oflagach, o pracy niewolniczej, o Polskim Państwie Podziemnym i Rządzie Londyńskim itp., niełatwy więc był wybór tych, które polecam, i jak każdy wybór i ten mój siłą rzeczy jest subiektywny.
Danuta Meyza-Marušiak
MP 1/2006
