SŁOWACKIE PEREŁKI
W dawniej Cajli, dziś historycznej dzielnicy małokarpackiego miasta Pezinok, znajdowały się winnice i rozległe ukwiecone łąki, na których pasła się zwierzyna. Obecnie stawia się tu nowoczesne domy, w związku z czym wcześniejsza sielankowa okolica zamienia się powoli w betonową dżunglę. Na szczęście stale można tu znaleźć urocze zakątki, interesujące historie i ciekawe miejsca. Jednym z nich jest Młyn Schaubmara.
Młyn Schaubmara (Schaubmarov mlyn) to późnobarokowy młyn wodny, napędzany w przeszłości wodą ze strumienia Cajloch. Znajduje się na terenie dawnego majątku wiejskiego w miejscu, gdzie kiedyś istniała wyspa młyńska, na której w latach 60. XIX w. pracowało aż 7 podobnych młynów. Uważa się go za jedyny dobrze zachowany młyn na Słowacji napędzany wodą z potoku i największy młyn tego typu w Europie.
Młyn został zbudowany w 1767 r. przez ród Pálffy jako największy z 15 młynów na terenie Pezinka, a jego nazwa pochodzi od nazwiska rodziny Schaubmarów z Bawarii, która kupiła go w 1857 r. i była jego właścicielem przez kolejne cztery pokolenia. W młynie tym mielono mąkę aż do II wojny światowej, a po wojnie rozdrabniano w nim mieszanki paszowe dla zwierząt.
W 1972 r. żona ostatniego właściciela młyna Kornelia Schaubmar sprzedała go Słowackiej Galerii Narodowej. Do zwiedzania udostępniono go dwadzieścia pięć lat później. Warto nadmienić, iż potomkowie Schaubmarowskiego rodu żyją w Pezinku do dziś. Pierwotny młyn z dużymi kołami wodnymi o wysokości czterech metrów został przebudowany w 1913 r., a jego urządzenia mechaniczne unowocześniono.
Stary system mielenia, składający się z kamieni młyńskich, zastąpiono nowym, składającym się z cylindrycznych mielników, co pozwoliło na osiągnięcie większej wydajności młyna oraz poprawę jakości produktu. Młyn podzielony jest na trzy kondygnacje, obejmujące piwnicę i poddasze.
Do dziś zachowało się wyposażenie i artefakty młyna: koło zębate, rusztowanie młyńskie, skrzynia na mąkę, czerpaki czy wagi mytnicze. Dzięki stałej ekspozycji dowiedzieć się można dużo o funkcjonowaniu młyna, poznać jego historii, sposób życia dawnych właścicieli oraz znaczenie młynarstwa wodnego. Młyn Schaubmara to jedyny zachowany młyn tego typu, który – jako zabytek techniczny – stanowi egzemplifikację młynarstwa na terenie Małych Karpat z czasów od XVIII do połowy XX w.
Warto nadmienić, iż w skład całego majątku ziemskiego wchodziły także przylegające do młyna mieszkanie młynarza oraz tradycyjne budynki gospodarcze: spichlerz, stajnia, wozownia, stodoła, tartak, skład drewna, pasieka i sad. Niektóre z nich przetrwały do czasów dzisiejszych, choć nie pełnią już swoich dawnych ról.
Dzisiaj woda już tu nie płynie, a młyn nie mieli, ale podobnie jak w przeszłości jest stale miejscem życia społecznego, które o każdej porze roku chętnie odwiedzają pezinczanie. Obecnie jest on nie tylko narodowym zabytkiem techniki, ale służy także jako galeria sztuki współczesnej Słowackiej Galerii Narodowej.
Przez cały rok odbywają się tu warsztaty twórcze, wernisaże, różnorodne przedsięwzięcia kulturalne i edukacyjne, adresowane zarówno dla dorosłych, jak i rodzin z dziećmi. Corocznie maja tu miejsce koncert bluesowy czy festiwal interdyscyplinarny MELA, prezentujący prace artystów różnych dziedzin sztuki, m.in. plastyki, filmu, teatru, tańca i muzyki.
W grudniu młyn staje się miejscem jarmarku bożonarodzeniowego, na którym przygotowuje się też ozdoby świąteczne. W przeciwległej kawiarni przy filiżance kawy i domowych wypiekach można upajać się szczególną atmosferą tego miejsca, które spaja tradycje i dziedzictwo minionych stuleci ze współczesną sztuką i designem.
Magdalena Zawistowska-Olszewska
Zdjęcia: autorka
