W połowie października 2021 roku dr Łukasz Lewkowicz z UMCS w Lublinie poprosił mnie o przygotowanie (w dość ekspresowym tempie) zwięzłego opracowania nt. słowackiej Polonii. Dzięki tej propozycji mogłem ponownie przyjrzeć się temu, co słychać u Polaków na Słowacji.
Od moich badań dotyczących słowackiej Polonii minie wkrótce 20 lat (zrealizowałem je w latach 2002-2003, a ich wyniki zostały opublikowane w 2012 roku). Z przyjemnością więc podjąłem się zadania, choć tym razem musiałem się ograniczyć jedynie do spojrzenia zza socjologicznego biurka, czyli poprzestać na informacjach dostępnych w artykułach z „Monitora Polonijnego” oraz w Internecie (w tym m.in. w grupach utworzonych przez słowackich Polaków na Facebooku). Jakie najważniejsze wnioski wynikają z mojego spojrzenia zza miedzy na słowacką Polonię?
Przede wszystkim cieszyć może fakt, iż ta niewielka zbiorowość polonijna stale odnawiana i wzmacniana jest przez napływ nowych emigrantów. Jej wzrost liczebny potwierdziły wstępne wyniki zeszłorocznego spisu powszechnego (o których wspominałem szerzej na łamach marcowego „Monitora”).
Dzięki temu w ostatnich kilkunastu latach (które upłynęły od wspomnianych badań) doszło do wzmocnienia i ożywienia istniejących w tym kraju organizacji polonijnych, w czym nie przeszkodziła pandemia COVID-19. Ich atutem jest otwartość na nowych członków – łączą bowiem przedstawicieli „starej” (przedakcesyjnej) i „nowej” (poakcesyjnej) Polonii.
Warto wspomnieć, iż w przypadku organizacji polonijnych w Europie Zachodniej dość często emigranci poakcesyjni nie odnajdują się w stowarzyszeniach zasiedziałej (powojennej) Polonii i tworzą swoje własne organizacje.
Rozwój Internetu, w tym zwłaszcza mediów społecznościowych, sprawił, iż informacje o działalności organizacji polonijnych na Słowacji (czy także o samej obecności innych Polaków w różnych zakątkach tego kraju) stały się znacznie bardziej dostępne. A przecież jeszcze w pierwszej dekadzie XXI wieku (w czasach przedfacebookowych) zdarzało się, że ktoś przybywający do pracy do kraju po drugiej stronie Tatr ze zdziwieniem odkrywał, że regularnie może się tam spotykać z innymi rodakami.
Z drugiej strony nie można nie dostrzec, iż działalność organizacji polonijnych na Słowacji idealnie odzwierciedla znane polskie przysłowie: „Gdzie dwóch Polaków, tam trzy partie polityczne” (i jego słowacki odpowiednik: „Gdy się dwaj Polacy zejdą, to w trzy strony się rozejdą”). W przypadku tak nielicznej zbiorowości polonijnej może dziwić istnienie aż trzech organizacji polonijnych.
Nie wchodząc w tym miejscu w przyczyny podziałów organizacyjnych, pozostaje wyrazić życzenie, aby faktycznie owe trzy organizacje współpracowały ze sobą (zgodnie z deklaracjami), a nie traktowały siebie jako konkurentów.
Polacy mieszkający na Słowacji i przybywający do niej są zazwyczaj dość dobrze odbierani przez Słowaków. Mimo że dla przeciętnego Słowaka są niemal niewidoczni (ze względu na swą niewielką liczebność), mogą spełniać (i niejednokrotnie spełniają) ważną rolę we wzmacnianiu dobrosąsiedzkich relacji między Słowacją a Polską.
Sami siebie dość często przedstawiają jako ambasadorów Polski na Słowacji. Jednym z ostatnich przykładów działań na rzecz budowania dobrego wizerunku Polski jest prostowanie dezinformacji w słowackich mediach (nie po raz pierwszy w nich publikowanych) na temat jakości polskiej żywności jako „najgorszej w Unii Europejskiej”.
Równocześnie słowaccy Polacy pełnią rolę ambasadorów Słowacji w Polsce. Są nimi zwłaszcza ci, którzy na co dzień żyją w rodzinach polsko-słowackich, funkcjonujący równocześnie w dwóch kulturach i językach. Wydaje się jednak, że wkład słowackich Polonusów (jak i słowackich członków ich rodzin) w budowanie dobrosąsiedzkich stosunków między Polską i Słowacją – państwami tak sobie bliskimi, a jednocześnie tak egzotycznymi – nie jest jeszcze w pełni wykorzystany w procesie zbliżenia obu państw i narodów.
Michał Lubicz Miszewski
Opracowanie pt. Polonia na Słowacji po 1 maja 2004 roku można pobrać na stronie https://ies.lublin.pl/prace/polonia-na-slowacji-po-1-maja-2004-roku
Z kolei książka pt. Polonia na Słowacji. Położenie – Kultura – Tożsamość. Studium socjologiczne dostępna jest na stronie https://depot.ceon.pl/handle/123456789/15117
