SUBIEKTYWNA HISTORIA KOMIKSU POLSKIEGO
Dwudziestego siódmego stycznia obchodziliśmy 75. rocznicę oswobodzenia niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau. Ten dzień ustanowiono również Dniem Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Zagłada Żydów i innych grup narodowych, społecznych przez Niemców to temat trudny, lecz podejmowany przez komisowych twórców. Także w Polsce.
Uważa się, iż pierwszym komiksem mówiącym o niemieckich obozach i Holokauście jest zeszycik Miki w obozie w Gurs, autorstwa H. Rosenthala, powstały w 1942 r. Opisowi obozowego życia towarzyszy tam postać Myszki Miki. Prawdopodobnie o rok później, w obozie Auschwitz powstał szkicownik, nieznanego autora, odnaleziony w 1947 r., który może być traktowany jako pierwszy polski komiks (lub powstały na polskim terytorium).
Po wojnie W. Drozdowski w humorystycznym komiksie Wicek i Wacek umieścił kilka przygód głównych bohaterów w obozie koncentracyjnym, dokąd trafili za obrazę Hitlera. Uciekają oni stamtąd kilkakrotnie, grając oczywiście niemieckim prześladowcom na nosie.
Tematyka obozów koncentracyjnych i zagłady Żydów powróciła do polskich komiksów już po 1989 r. W tym kontekście warto przede wszystkim wspomnieć serię czterech zeszytów, opublikowanych przez Muzeum Obozu Auschwitz-Birkenau, Epizody z Auschwitz.
Opowiadają one o losach dwóch więźniów: ojca M. Kolbego (Ofiara) i rotmistrza W. Pileckiego (Raport Witolda), związku Polaka i Żydówki (Miłość w cieniu Zagłady) oraz buncie więźniów Sonderkommanda (Nosiciele tajemnicy). Dobrze, realistycznie narysowane, przybliżają realia życia obozowego i eksterminacji więźniów różnej narodowości. Opatrzone są również w dodatki historyczne i edukacyjne. Można je zobaczyć także na Internecie (http://episodesfromauschwitz.pl/).
Witoldowi Pileckiemu, żołnierzowi, który dobrowolnie trafił do Auschwitz, organizatorowi obozowej konspiracji i autorowi pierwszych raportów o Holokauście, poświęcona jest także opowieść P. Kołodziejskiego Rotmistrz Pilecki w komiksie.
W 2019 r. wydano komiks Edelman (P. Kasiński, M. Cholewiński, M. Arkusiński), nowoczesną, dynamiczną kreską opisujący życie i działalność Marka Edelmana, jedynego przywódcy powstania w getcie warszawskim, późniejszego wybitnego kardiologa i działacza opozycji demokratycznej. Zeszyt Naród zatracenia (M. Świerkocki, M. Sołtysik) traktuje o łódzkim getcie i jego przywódcy Chaimie Rumkowskim. Jest to specyficzna opowieść, w której prawdziwe wydarzenia i osoby są punktem wyjścia dla fikcyjnej narracji.
Ciekawa jest także warstwa graficzna, nie przypominająca tradycyjnego komiksu. Bardziej tradycyjny w swej formie jest zaś komiks Naród wybrany (K. Bien), w czarno-białej tonacji opowiadający losy kilku rodzin w warszawskim getcie. Los warszawskich Żydów w czasie okupacji przypominają dwie opowieści z multimedialnego zbioru Historie i kreski (J. Michalski, M. Powalisz), wydanego przez Muzeum Historii Żydów Polskich.
Traktują one o Emanuelu Ringelblumie, historyku i kronikarzu getta w okupowanej Warszawie, oraz o Marku Edelmanie. Komiks ten jest dostępny także w wersji elektronicznej (http://warsze.polin.pl/pl/historie-i-kreski).
Dziwi trochę fakt, iż polscy twórcy komiksu nie tworzą opowieści o Polakach pomagającym Żydom w czasie okupacji. Jednym z niewielu jest Irena Sendlerowa i łyżeczka życia (O. Gałka-Olejko, J. Wyrzykowski), wydany przez Muzeum II Wojny Światowej.
Przypomina on postać Ireny Sendlerowej, która uratowała setki żydowskich dzieci z warszawskiego getta, a w roku 1965 została uhonorowana medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Kanwę komiksu tworzy uratowanie Elżbiety Ficowskiej. Drugim takim komiksem jest Aptekarz w getcie krakowskim (T. Bereźnicki), przypominający osobę Tadeusza Pankiewicza z apteki Pod Orłem.
W Internecie można pobrać opowieść Igor i wehikuł czasu. Holokaust (A. Świderski, J. Kieruzalska), traktującą o eksterminacji głuchoniemych przez Niemców (http://www.surdushistory.org.pl/publikacje/).
Jacek Gajewski
