SŁOWACKIE PEREŁKI
Miejscowość Kláštor pod Znievom należy do jednych z najciekawszych w regionie Turiec. Oprócz Kalwarii, opisanej w poprzednim numerze (MP 9/2024), znajduje się tu także klasztor premonstrateński, uważany za jedno z najstarszych miejsc sakralnych w regionie i jeden z najważniejszych zabytków w kraju.
Ten kompleks klasztorny to nie tylko świadek burzliwej historii, ale również miejsce o ogromnym znaczeniu religijnym, kulturalnym i edukacyjnym. Najstarsze źródła wspominają, go już w XI w., kiedy należał do benedyktynów.
Od 1252 r. jego właścicielem stał się zakon norbertanów, zwanych także premonstratensami, którzy zostali sprowadzeni bezpośrednio z francuskiego klasztoru w Prémontré. Pierwszy opat, Albert, przy wsparciu dworu królewskiego wybudował kościół poświęcony Panny Marii. Budowę ukończono w 1260 r. jako jedną z pierwszych gotyckich budowli w północnej części Królestwa Węgierskiego.
Kościół Marii Panny jest wczesnogotycką budowlą z prostokątnym prezbiterium i masywną wieżą, dobudowaną w połowie XIII w. W początkowym okresie kościół miał płaski sufit, jednak około 1520 r. zastąpiono go gotyckim sklepieniem sieciowym. Później, w 1826 r. dobudowano klasycystyczną wieżę.
Skąpane w półmroku wnętrze zachowało liczne średniowieczne detale, w tym sanktuarium z drugiej połowy XIII w., wczesnogotycką kropielnicę, epitafium rodu Ratold, sedilia – miejsca siedzące przeznaczone dla duchownego sprawującego liturgię i jego służby liturgicznej, oraz lavabo – miseczkę i dzbanuszek do obrzędu umywania rąk w liturgii. Warto zwrócić uwagę również na barokową ambonę z przełomu XVII i XVIII w., oraz główny ołtarz Błogosławionej Marii Panny, pochodzący z tego samego okresu.
Jednym z najbardziej znaczących elementów jest empora z połowy XVI w., ozdobiona drewnianą, renesansową balustradą. W arkadach empor znajdują się unikalne malowidła przedstawiające Chrystusa i apostołów. Obraz Błogosławionej Marii Panny, będący częścią głównego ołtarza, pochodzi z XVII w. i jest jednym z najcenniejszych dzieł sztuki w kościele.
Należy wspomnieć, że klasztor przez stulecia pełnił funkcję ważnego ośrodka duchowego, a także odegrał kluczową rolę w edukacji. W ramach kontrreformacji w XVII w. zakonnicy prowadzili szkoły i działalność misyjną, wspierając szerzenie wiary katolickiej w regionie.
Kiedy narodowe dążenia Słowaków zyskały na sile, klasztor stał się ośrodkiem wsparcia działalności kulturalnej i narodowej. W latach 1869–1874 w Kláštorze pod Znievom funkcjonowało jedno z pierwszych słowackich gimnazjów, kształcących młode pokolenie Słowaków. Kształcili się tu m.in. kompozytor Mikuláš Moyzes, pisarz Martin Kukučín czy prozaik i dramaturg Jozef Gregor Tajovský. Po II wojnie światowej w budynku znajdował się sierociniec, potem ośrodek sióstr zakonnych, a obecnie organizacja charytatywna Dobry Pasterz.
Dziś klasztor, choć nie pełni już pierwotnych funkcji, pozostaje ważnym miejscem historycznym i duchowym, a także atrakcją turystyczną. Co roku, 15 sierpnia, w święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny odbywa się tu pielgrzymka, która ma już 300-letnią tradycję.
Klasztor można podziwiać także z pobliskiego wzgórza, na którym znajduje się nietypowa, gigantyczna ławeczka. Ma ona 3 m wysokości, 5 m długości i jest ulubionym miejscem kontemplacji zarówno mieszkańców, jak i turystów. Roztaczają się z niej malownicze widoki na okolicę oraz zabytkowy klasztor, który jest zarówno miejscem modlitwy, jak i świadkiem wielu wydarzeń historycznych. Bogata historia, piękna architektura oraz niezwykłe dzieła sztuki czynią z niego miejsce warte odwiedzenia i lepszego poznania.
Magdalena Zawistowska-Olszewska
Zdjęcia: autorka
