OKIENKO JĘZYKOWE
W Polsce organem mający kompetencje do ustalania zasad ortografii i interpunkcji jest Rada Języka Polskiego, co zostało zapisane w art. 13 ust. 1 Ustawy o języku polskim z dnia 7 października 1999 r. (z późniejszymi zmianami). Żadna inna instytucja (czy instancja) takich uprawnień obecnie nie posiada.
Ostatnie większe zmiany Rada ogłosiła w 2004 r. – dotyczyły one głównie pisowni słownictwa religijnego. Trochę wcześniej, bo w 1997 roku, zajęła się sprawą pisowni nie z imiesłowami przymiotnikowymi. Zatem opublikowany na stronie internetowej Rady komunikat z 10 maja 2024 r. (https://rjp.pan.pl/) przyczyni się do największych zmian polskiej pisowni od ponad 20 lat. Na szczęście ogłoszone w nim nowe zasady obowiązywać będą dopiero od 1 stycznia 2026 r. Mamy więc czas, by je dobrze poznać i przygotować na swoistą rewolucję w polskiej pisowni. Po co te zmiany? Rada uzasadnia je uproszczeniem i ujednoliceniem pisowni polskiej oraz eliminacją wyjątków.
Co się zmieni?
- Wprowadzona zostanie pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi – oznacza to, że tak jak np. Polak czy Słowak, będziemy pisać też np. Warszawianin czy Bratysławianin, co dla Polaków na Słowacji będzie stosunkowo łatwe do zapamiętania ze względu na obowiązującą taką właśnie pisownię słowacką.
- Wielką literą zapisywać będziemy też nazwy pojedynczych egzemplarzy wyrobów przemysłowych, a nie tylko same nazwy ich firm i marek – nie trzeba będzie się zastanawiać, co jest co, bowiem zapisywać będziemy tak samo np. samochód marki Ford jak i mam niebieskiego Forda.
- Ze względu na dotychczasową problematyczną pisownię cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byścieze spójnikami wprowadzona zostanie pisowni rozdzielna. I znów nie potrzebne będzie rozstrzygać, co owo jakby czy jak by znaczy, ot, jedno i drugie zapisywać będziemy tak samo, czyli np. jak by tu napisać, jak i jak by to było takie proste.
- Zniesiony zostanie wyjątek zezwalający na „świadomą pisownię rozdzielną” nie-z imiesłowami odmiennymi, co zapewniały nam dotychczasowe zasady. Przypomnijmy, że łączna pisownia nie- z takimi imiesłowami została wprowadzona przez Radę „zaledwie” w roku 1999. Takie połącznia można jednak było zapisywać rozdzielnie w przypadku interpretacji czasownikowej imiesłowu. Nowe zasady ten wyjątek (niestety) znoszą.
Zatem bez wyjątku będziemy zapisywać np. niepalący, bez względu na to, czy jest to określenie czasowe (nie palący w tej chwili), czy też jakościowe (niepalący, czyli taki, który nie pali papierosów w ogóle). - Ujednolicony zostanie zapis przymiotników tworzonych od nazw osobowych, zakończonych na -owski, bez względu na to, czy ich interpretacja jest dzierżawcza (odpowiadają na pytanieczyj?), czy też jakościowa (odp. na pytanie jaki?). Pisać więc będziemy je zawsze małą literą, czyli zarówno dramat szekspirowski, jak i festiwal szekspirowski. Natomiast przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk), zakończone na -owy, -in(-yn), -ów, mające charakter archaiczny, będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np. jackowe dzieci lub Jackowe dzieci; poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa.
- Nowe zasady wprowadzają łączną pisownię członu pół-w wyrażeniach: półzabawa, półnauka; półżartem, półserio; półspał, półczuwał, oraz pisownię z łącznikiem w połączeniach typu pół-Polka, pół-Francuzka (odnoszących się do jednej osoby).
Ciąg dalszy zmian w kolejnym numerze „Monitora”.
Maria Magdalena Nowakowska
