SŁOWACJA W UNII EUROPEJSKIEJ
Przystąpienie Słowacji do UE poprzedzone było wieloletnimi przygotowaniami, trudnymi negocjacjami oraz koniecznością spełnienia szeregu warunków politycznych i ekonomicznych, znanych – od miejsca ich opracowania i ogłoszenia w 1993 roku – jako kryteria kopenhaskie.
Wymagania polityczne, stawiane przed krajami pragnącymi wstąpić do wspólnoty, obejmują poszanowanie praw człowieka i ochronę mniejszości narodowych, a także praworządność i istnienie instytucji stojących na straży stabilnej demokracji.
Wśród kopenhaskich kryteriów ekonomicznych wymienia się natomiast m.in. stabilną gospodarkę rynkową, która jest w stanie sprostać presji konkurencyjnej wewnątrz UE. Ponadto państwo kandydujące powinno być zdolne do realizacji celów unii gospodarczej, politycznej i walutowej oraz do przestrzegania norm i zasad tworzących unijny dorobek prawny.
Dla Słowacji najpoważniejszym problemem w spełnieniu kryteriów kopenhaskich nieoczekiwanie okazał się punkt wzywający do ochrony mniejszości narodowych. Polityka rządu Vladimíra Mečiara, ówczesnego premiera, mocno ograniczała prawa ludności romskiej i węgierskiej, stanowiących około 15 proc. mieszkańców kraju. W 1993 roku, na kilka miesięcy przed szczytem w Kopenhadze (czerwiec 1993), podczas którego sformułowano kryteria, które winno spełnić państwo aspirujące do członkostwa w UE, Słowacja zdecydowała o likwidacji dwujęzycznych tablic z nazwami miejscowości. Krok ten poczyniono wbrew prawu gwarantującemu ich obecność w regionach, gdzie reprezentanci mniejszości stanowili co najmniej 20 proc. wszystkich mieszkańców.
Rząd Mečiara motywował tę decyzję koniecznością wprowadzenia nowego podziału administracyjnego (po rozpadzie Czechosłowacji), niekorzystnego zwłaszcza z punktu widzenia mniejszości węgierskiej – tereny przez nią zasiedlane podzielono na pięć regionów i przyłączono do etnicznie słowackich części kraju. Węgierskie partie polityczne nie kryły swojego oburzenia.
Dnia 31 sierpnia 1993 roku ich przedstawiciele napisali do Rady Europy list, w którym w alarmującym tonie informowali, że prawa mniejszości narodowych i etnicznych nie są przez Słowację respektowane. Warto dodać, że Słowacja weszła w skład Rady Europy zaledwie kilka miesięcy wcześniej – 30 czerwca 1993 roku – a deklarując członkostwo, zobowiązała się do poszanowania wspomnianych praw.
Mečiar nie zamierzał jednak kajać się przed Radą Europejską i rezygnować ze swoich planów. Wprost przeciwnie; już 3 września 1993 podczas wystąpienia w Spiskiej Nowej Wsi dolał oliwy do ognia, mówiąc, że należy ograniczyć tak pomoc finansową dla zamieszkującej Słowację mniejszości romskiej, jak i jej przyrost naturalny. Nie przebierał w słowach, nazywając Romów mentalnie zacofanymi i cywilizacyjnie opóźnionymi. Przedstawiciele organizacji europejskich mniejszości narodowych oraz obrońcy praw człowieka skrytykowali przemówienie słowackiego premiera, uznając je za skandaliczne.
Na przestrzeni kolejnych lat było już tylko gorzej. Szereg podjętych przez rząd Mečiara decyzji, odbierających mniejszościom żyjącym na Słowacji dotychczasowe przywileje (m.in. zastąpienie słowackimi wcześniej funkcjonujących dwujęzycznych świadectw szkolnych, zakaz odgrywania na terytorium Słowacji – poza oficjalnymi wizytami państwowymi – hymnów innych niż słowacki, zredukowanie o połowę dotacji dla węgierskich instytucji kulturalnych), spowodował wzrost napięcia zwłaszcza na linii Bratysława – Budapeszt i mocno nadszarpnął wizerunek kraju na arenie międzynarodowej.
Problemy słowackich Węgrów poruszyły światową opinię publiczną; zainteresowały się nimi również Rada Europy, KBWE/OBWE oraz Unia Europejska. Ich reakcja była stanowcza i ostra – Słowacja została pominięta przez organizatorów szczytu w Luksemburgu (1997), podczas którego zaproszenie do negocjacji w sprawie przystąpienia do UE otrzymały Polska, Czechy, Węgry, Estonia, Słowenia i Cypr.
Słowacja na dobre wróciła do gry o członkostwo w UE dopiero gdy na stanowisku szefa rządu Mečiara zastąpił przewodniczący Słowackiej Koalicji Demokratycznej (Slovenská demokratická koalícia, SDK) Mikuláš Dzurinda. Przystąpienie do wspólnoty było jednym z priorytetów prowadzonej przez niego polityki zagranicznej, więc niemal natychmiast po objęciu urzędu premiera w 1998 roku rozpoczął rozmowy z przedstawicielami Komisji i Parlamentu Europejskiego oraz sekretarzem generalnym NATO. Ich celem było przekonanie unijnych oficjeli, że Słowacja zmieniła się na plus; że jest innym, demokratycznym krajem, szanującym i wspierającym mniejszości narodowe, a do skandalicznej retoryki Mečiara nie ma już powrotu.
Intensywne działania słowackiej dyplomacji zakończyły się sukcesem. Na unijnym szczycie w Helsinkach (10-11 grudnia 1999 roku) Słowacja – wraz z Rumunią, Bułgarią, Litwą, Łotwą i Maltą – otrzymała zaproszenie do negocjacji akcesyjnych. Rozpoczęły się one 15 lutego 2000 roku podczas konferencji w Brukseli. Stronę słowacką reprezentował sekretarz stanu w MSZ Ján Figeľ, który w czasie niełatwych rozmów okazał się niezwykle sprawnym i skutecznym negocjatorem.
Po kilku latach ostracyzmu spowodowanego polityką Mečiara zła karta wreszcie się odwróciła i Słowacja w przygotowaniach do członkostwa wysunęła się na pozycję lidera, znacząco wyprzedzając kraje, które proces negocjacyjny rozpoczęły wcześniej – w tym Polskę. Już w maju 2001 roku bratysławscy urzędnicy mogli świętować zamknięcie negocjacji w 16 z blisko 30 obszarów, m.in.: polityki socjalnej, usług, prawa spółek i komunikacji, a także swobodnego przepływu osób i kapitału.
Choć nastawienie Słowaków było raczej entuzjastyczne wobec planowanego przystąpienia do UE – które z pragmatycznego punktu widzenia zwyczajnie im się opłacało – nie brakowało eurosceptyków, prorokujących, że członkostwo w UE doprowadzi do degrengolady kraju; legalizacji eutanazji, aborcji, prostytucji i małżeństw homoseksualnych. Aby uspokoić obawy tej części społeczeństwa, a przy okazji zdobyć głosy za wejściem do UE, podczas planowanego referendum akcesyjnego, 30 stycznia 2002 roku słowacki parlament zadecydował o przyjęciu deklaracji niezależności kraju w sytuacji niezgodności przepisów unijnych z wartościami chrześcijańskimi.
Ustawa, którą poparli zarówno przedstawiciele prawicowych partii wchodzących w skład rządu Dzurindy, jak i opozycja, zastrzegała prawo do podejmowania sprzecznych z unijnymi decyzji w następujących sferach: ochrony życia i godności człowieka od poczęcia aż do śmierci, ochrony rodziny i instytucji małżeństwa oraz obszaru służby zdrowia, edukacji i wychowania.
Dwudniowe referendum akcesyjne zorganizowano 16-17 maja 2003 roku. Prawie wszyscy głosujący (92,46 procent) opowiedzieli się za wejściem Słowacji do UE, ale frekwencja była rozczarowująco niska i wyniosła 52,15 procent obywateli; niewiele więcej niż 50 procent wymagane do uznania ważności referendum. Większość Słowaków głosowała dopiero drugiego dnia – pierwszego dnia frekwencja wyniosła niewiele ponad 25 procent i pojawiła się realna groźba jego unieważnienia.
Mimo apeli czołowych słowackich polityków w wielu częściach kraju mieszkańcy nie głosowali wcale. Najniższą frekwencję odnotowano w położonym niedaleko polskiej granicy powiecie Čadca, gdzie w referendum wzięło udział zaledwie 36,8 procent uprawnionych do głosowania. Słowacja weszła do UE przede wszystkim dzięki Bratysławie i Koszycom, w których – w zależności od dzielnicy – w referendum wzięło udział ponad 60 procent mieszkańców, głównie młodych. To wystarczyło, by zrównoważyć znikomą frekwencję w mniejszych miastach.
Katarzyna Pieniądz
Bibliografia:
Pawlicki J., Negocjacje z UE: Słowacja przegoniła nas, Litwa dogoniła, via: https://wyborcza.pl/1,153803,279373.html
Żarna K., Słowacja na drodze do Unii Europejskiej. Polityka i Społeczeństwo nr 6, 132-140, 2009 via: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Polityka_i_Spoleczenstwo/Polityka_i_Spoleczenstwo-r2009-t-n6/Polityka_i_Spoleczenstwo-r2009-t-n6-s132-140/Polityka_i_Spoleczenstwo-r2009-t-n6-s132-140.pdf
Słowacy poparli wejście do UE przy niskiej frekwencji, via: https://www.pb.pl/slowacy-poparli-wejscie-do-ue-przy-niskiej-frekwencji-158674
Bajda P., R.Zenderowski R., Europejska polityka Słowacji, Via http://www.europejczycy.uni.opole.pl/biblioteka/docs/europejczycy_no-3_tom-3.pdf
Żarna K., Mniejszość romska i węgierska w polityce rządu Republiki Słowackiej (1993–1998) Polityka i Społeczeństwo nr 10, 170-178 2012, via: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Polityka_i_Spoleczenstwo/Polityka_i_Spoleczenstwo-r2012-t-n10/Polityka_i_Spoleczenstwo-r2012-t-n10-s170-178/Polityka_i_Spoleczenstwo-r2012-t-n10-s170-178.pdf
Żarna K., Słowacja na drodze do Unii Europejskiej. Polityka i Społeczeństwo nr 6, 132-140, 2009 via: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Polityka_i_Spoleczenstwo/Polityka_i_Spoleczenstwo-r2009-t-n6/Polityka_i_Spoleczenstwo-r2009-t-n6-s132-140/Polityka_i_Spoleczenstwo-r2009-t-n6-s132-140.pdf
Baza aktów prawnych Unii Europejskiej via: https://eur-lex.europa.eu/homepage.html
