SUBIEKTYWNA HISTORIA KOMIKSU POLSKIEGO
Druga wojna światowa jeszcze w czasie jej trwania stanowiła przedmiot zainteresowania polskich twórców komiksowych. Warto tu wspomnieć choćby ukazujące się na Zachodzie Przygody Walentego Pompki, których autorami byli Marian Walentynowicz i Ryszard Kiersnowski. Komiks miał pomóc w akcji werbunkowej w USA.
Po wojnie w formie pasków publikowane były w gazetach m.in. Opowieść o polskim lotniku, Bratnie znaki (o lotnictwie polskim na froncie wschodnim), Historia pewnego patrolu (o polskich lotnikach w Wielkiej Brytanii) czy Tajna misja (o zdobyciu przez polski wywiad dokumentacji broni V). Opowieści te obarczone były jednak ideologicznymi kliszami, dezawuującymi prawdziwą historię.
Przełomem były serie komiksowe, takie jak Podziemny front czy Kapitan Kloss oraz magazyn Relax, w którym tematyka II wojny (wojna obronna 1939, partyzantka, poszukiwanie skarbów ukrytych przez hitlerowców) była zawsze obecna. W tym kontekście należy przypomnieć dwie serie Jerzego Wróblewskiego i Władysława Krupki Tajemnica złotej maczety i Dziesięciu z Wielkiej Ziemi, w których nieprawdopodobne wojenne losy bohaterów-narratorów (Witolda i Jana) stanowią kanwę dla wydarzeń współczesnych.
Po roku 1989 powstały liczne komiksy poświęcone różnym aspektom polskiego udziału w II wojnie – niektóre z nich wspomniałem już w artykułach poświęconych kampanii wrześniowej, holokauście, powstaniu warszawskim, komiksom dla dzieci czy komiksom lokalnym. Wymienię tylko kilka tytułów, które i tak nie wyczerpują tematu.
Należy wspomnieć komiksy wydawane przez Instytut Pamięci Narodowej, Muzeum II Wojny Światowej i Muzeum Powstania Warszawskiego. IPN swoje komiksowe wydawnictwa rozpoczął od zeszytów Wbrew nadziei. Opowieść o Łukaszu Cieplińskim, ps. Pług (żołnierzu Armii Krajowej i komendancie WiN, straconym przez komunistów) oraz Cichociemni z Ospy (o losach żołnierzy zrzuconych na spadochronach na Rzeszowszczyznę w 1942 r.).
Dobrze poprowadzony, choć utrzymany w tonacji biało-czarnych szkiców jest trzyczęściowy komiks Monte Cassino, opowiadający o zdobyciu w maju 1944 r. przez II Korpus Polski klasztoru, będącego kluczowym punktem linii Gustawa.
IPN jest także wydawcą serii W imieniu Polski Podziemnej, w ramach której wyszły zeszyty (każdy autorstwa Sławomira Zajączkowskiego i Krzysztofa Wyrzykowskiego), obrazujące najważniejsze akcje polskiego podziemia: Zamach na Kutscherę, Kampinos ’44, Akcja pod Arsenałem, Starachowice i Końskie (odbicie więzień hitlerowskich).
Bradl to opowieść na kanwie wojennej działalności polskiego inżyniera i agenta Kazimierza Leskiego, ps. Bradl, który w ramach organizacji Muszkieterzy, a później Armii Krajowej, wykradał niemieckie tajemnice, np. dotyczące Wału Atlantyckiego. Autorami tego komiksu są Marek Oleksicki i Tobiasz Piątkowski.
Muzeum II Wojny Światowej wypuściło komiksy poświęcone ważnym wydarzeniom i osobom polskiej konspiracji: Katyń, Akcja Kopernik (o usunięciu przez Aleksego Dawidowskiego niemieckiej tablicy z pomnika Kopernika w Warszawie), Jachna (o służbie sanitariuszki AK Janiny Wasiłojć-Smoleńskiej i jej powojennym losie) i Irena Sendlerowa i łyżeczka życia (o ratowaniu Żydów). Komiksy te są opatrzone komentarzem historycznym, pozwalającym na lepsze zrozumienie opisywanych wydarzeń.
Ciekawym wydawnictwem są Portrety wojenne, przygotowane wspólnie przez Narodowe Centrum Kultury i TVP. To pięć opowieści wojennych (pilot Jan Zumbach, żołnierz AK Bronisław Hellwig, ps. Bruno, żołnierz Września Zdzisław Pacak-Kuźmirski, minister Józef Beck i okręt ORP Orzeł), a każdemu komiksowi towarzyszy filmowy udramatyzowany dokument, wykorzystujący komiksowe dymki.
Niestety, ze smutkiem konstatuję, iż pomimo zeszytów Marcina Opiłowskiego (Dywizjon 304. Nocny lot nad Rostok) i Pawła Kołodziejskiego (Dywizjon 303 w komiksie), nadal brakuje dobrych komiksów o polskim lotnictwie czasów II wojny czy o polskiej marynarce wojennej.
Jacek Gajewski
