SUBIEKTYWNA HISTORIA KOMIKSU POLSKIEGO
Pierwszego sierpnia 2020 r. minie 76 lat od wybuchu powstania warszawskiego. Ta walka o stolicę Polski jest najczęściej przedstawianym w komiksowej formie polskim wydarzeniem z okresu II wojny światowej. Do 1989 r. powstanie warszawskie było tematem, na który cenzura patrzyła nieprzychylnie i co najwyżej było punktem wyjścia do innych opowieści (np. Rzeczpospolita gruzów J. Wróblewskiego w magazynie Relax 25/1979 – to opowieść o mieszkańcach Warszawy, którzy zdecydowali się zostać w mieście po kapitulacji powstania).
Przełomem dla komiksowej narracji o warszawskim zrywie była inauguracja Muzeum Powstania Warszawskiego, które bardzo szybko zaczęło wydawać zeszyty obrazkowe o powstaniu (pierwszy w 2004 r.) Miały one formę pokonkursowych antologii (Epizody powstania warszawskiego), zawierających opowieści o różnych powstańczych wydarzeniach, widzianych z perspektywy polskich żołnierzy, ludności cywilnej czy alianckich lotników.
Tworzyli je zarówno profesjonalni twórcy, jak i amatorzy (formuła kolejnych konkursów się zmieniała). Ciekawe są antologie z lat 2009-2012, wydane pod wspólnym tytułem Powstanie ’44, bowiem organizowane konkursy miały kolejne motywy przewodnie. Były to m.in. opowieści inspirowane powstańczymi zdjęciami, kobiety w powstaniu, wspomnienia znajdujące się w muzealnym Archiwum Historii Mówionej czy wydarzenia z okresu po zakończeniu walk. Zaś wybór, zatytułowany po prostu 44, przygotowali wyłącznie profesjonalni komiksiarze.
Marcin Opiłowski jest autorem komiksów Porucznik Zawada i Powstanie Warszawskie Barbara Gancarczyk ps. „Pająk”. Pierwszy to retrospektywa życia i udziału w powstaniu J. Miatkowskiego, straconego przez komunistów w 1949 r. Drugi opowiada o poświęceniu i losie kobiet – powstańczych sanitariuszek.
Duet autorski M. Powalisz i T. Jezierski przygotował komiksy: Ostatni koncert, przedstawiający tragiczny los mieszkańców zbombardowanej przez Niemców kamienicy na Żoliborzu, oraz Płaszcz Ajewskiego, opowieść o powstańczych walkach na Mokotowie i płaszczu ratującym życie tytułowego bohatera – E. Ajewskiego, ps. Kotwa, dowódcy oddziału w pułku „Baszta”.
Komiks, wydany przez Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego, Helena Grossówna. Nigdy nie trać nadziei (M. Jasiński, J. Michalski), choć opowiada o gwieździe międzywojennego kina, to koncentruje się na powstańczym epizodzie jej życia, kiedy to w stopniu porucznika dowodziła kobiecym oddziałem w batalionie „Sokół”.
Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej przygotowało opowieść Zdobycie Pasty 20 sierpnia 1944 r., traktującą o jednym z najważniejszych powstańczych zwycięstw (jest ona dostępna w wersji elektronicznej pod linkiem:https://wceo.wp.mil.pl/y/pliki/rozne/2019/07/ZDOBYCIE_PASTY.pdf. Rzadko spotykaną formę fotokomiksu ma zeszyt Powstanie warszawskie, przygotowany przez K. Guzka. Fotografie (znane i nieznane) z okresu walk opatrzone są krótkimi komentarzami oraz fragmentami wierszy poległego 4 sierpnia 1944 r. poety K. K. Baczyńskiego.
Stale czekamy na drugi tom komiksu Powstanie, autorstwa naszych eksportowych komiksiarzy M. Sowy i K. Gawronkiewicza. Pierwszy (Za dzień, za dwa) opowiada o losach mieszkańców śródmiejskiej kamienicy w przeddzień wybuchu powstańczych walk.
Jeden z najbardziej znanych polskich komiksowych twórców Papcio Chmiel, czyli Henryk J. Chmielewski (walczący w powstaniu warszawskim w pułku AK „Garłuch”) stworzył poza główną serią komiks Tytus, Romek i A’Tomek jako warszawscy powstańcy 1944 z wyobraźni Papcia Chmiela narysowani, przedstawiający tytułowych bohaterów jako warszawskich powstańców.
Rozpoczął on specjalne wydania komiksów, w których trójka bohaterów uczestniczy w najważniejszych wydarzeniach z historii Polski. Zaś ostatnio wydany zeszyt Nim wstanie dzień (rysunki E. Gonzales) to zbiór siedmiu powstańczych historii, wśród których nie brakuje elementów fantasy, np. pomagających powstańcom Syrenki, Złotej Kaczki i Bazyliszka, czyli bohaterów warszawskich legend.
Jacek Gajewski
ilustracje: archiwum autora
