SŁOWACKIE PEREŁKI
W niewielkim rozszerzeniu dna doliny, otoczonej ze wszystkich stron górami, wśród lasów, formacji wapiennych i szemrzącego potoku stoją dwa stare młyny wodne, będące niewątpliwie ciekawymi zabytkami architektury ludowej i jednymi z ostatnich zachowanych pamiątek tego rodzaju na Słowacji.
Podczas zeszłorocznych wakacji wybrałam się z rodziną do Doliny Kwaczańskiej (Kvačianska dolina), znajdującej się w Górach Choczańskich, w której w 1967 roku utworzono rezerwat przyrody o powierzchni 467,3 ha.
Początkowo szlak prowadził szeroką polną drogą wśród kwiecistych łąk i urzekających pejzaży, by potem wejść do zalesionego wąskiego, krętego i głębokiego wąwozu krasowego, którym spływa potok Kwaczanka. Dolina jest wynikiem erozyjnych procesów zachodzących w triasowych wapieniach i dolomitach pod wpływem wody.
Podążaliśmy ścieżką przyrodniczą poprzez malowniczy las wśród stromych skalnych turni, pośród pachnących ziół i dzikich poziomek, aż dotarliśmy do górnego końca doliny, gdzie w dorzeczu rzek Hutianka i Borovianka, na wysokości około 730 m n.p.m. znajdują się dwa stare drewniane młyny wodne, nazywane Kwaczańskimi Obłazami (Oblazy). „Obłazy” w gwarze podhalańskiej oznaczało miejsce, które trzeba obchodzić.
Tu nazywało ścieżkę z Kwaczan, prowadzącą do młynów, która musiała w wielu miejscach omijać wystające strome skały. Kiedy wytyczono dogodniejszą drogę, nazwa Obłazy się zachowała, nazywając wyłącznie miejsca, w którym znajdują się młyny.
Według wielu źródeł w Dolinie Kwaczańskiej były pierwotnie trzy młyny. Niektórzy wspominają również o czwartym, który kiedyś porwała woda. Obecnie znajdują się tu dwa zabytkowe młyny wodne typu górskiego, które powstały w pierwszej połowie XIX wieku.
Po trzecim, spalonym w 1944 roku, pozostały tylko ślady fundamentów. Młyn Górny (Horný mlyn), zwany Gejdošovskim, został wybudowany przez gminę Sviniarky i od 1920 roku zamieszkiwany był przez państwa Gejdošów, którzy żyli tutaj aż do śmierci.
Jest to młyn postawiony na kamiennej podmurówce, z trójtraktowym kołem, do którego woda doprowadzana była górnym napędem. Natomiast Młyn Dolny (Dolný mlyn) został wybudowany przez gminę Veľké Borové i zwany jest Brunčiakovskim, od nazwiska Františka Brunčiaka z Kwaczan, który kupił go w 1931 roku.
W młynie tym znajdują się dwa koła, które napędzały nie tylko urządzenia młynarskie, ale także tartak. W latach 80. ubiegłego wieku członkowie Słowackiego Związku Ochrony Przyrody i Krajobrazu odrestaurowali młyny oraz tartak, dzięki czemu dziś możemy poznać historię i funkcjonowanie tych reliktów przeszłości.
Wnętrze Młyna Dolnego jest udostępnione do zwiedzania. Można się tu zapoznać z historią młyna, przyjrzeć jego konstrukcji, zobaczyć, jak kiedyś mielono mąkę oraz jak pracuje wodne koło, napędzane przez Kwaczankę.
Z zaciekawieniem przyglądałam się mechanizmowi tej oryginalnej maszyny, pracującej na tradycyjnym napędzie wodnym, rozmyślając o wykorzystaniu energii wodnej. W dzisiejszych czasach to już prawdziwa rzadkość, a wodne koło Młyna Brunčiakovskiego w Dolinie Kwaczańskiej jest ponoć jedynym, które działa do dziś.
To wyjątkowe miejsce z sielankową atmosferą doskonale nadaje się na dłuższy odpoczynek, a ponadto jest jednocześnie największą atrakcją doliny, charakteryzującej się pięknem krajobrazu, bogactwem przyrody, geologii i oczywiście historii.
Wędrując po malowniczej Dolinie Kwaczańskiej, warto zaplanować przerwę w Obłazach, by w urokliwej górskiej scenerii przyjrzeć się unikatowym młynom wodnym, będącym obecnie jednym z cenniejszych zabytków techniki na Słowacji.
Magdalena Zawistowska-Olszewska
Zdjęcia: autorka
