TO WARTO WIEDZIEĆ
W Polsce piłka nożna należy do najpopularniejszych sportów. Od lat mecze, rozgrywane na lepszych czy gorszych stadionach, gromadzą tysiące rozentuzjazmowanych kibiców.
Teraz, gdy wiadomo już, że gospodarzami mistrzostw Europy – EURO 2012 – będą Polska i Ukraina, grono kibiców rozszerzyło się również o tych, którzy wprawdzie na stadiony nie chodzą, nie oglądają meczów na małym ekranie, nic nie wiedzą o wymiarach boiska czy bramek, ani o regułach gry, ale martwią się, czy zdążymy zbudować nowe stadiony, zmodernizować istniejące, czy rzeczywistością staną się nowe drogi, czy powstanie sieć tanich hoteli itd. itp. W to zwiększone zainteresowanie wokół piłki nożnej wpisuje się również jej historia na ziemiach polskich.
W czasie, gdy w ojczyźnie europejskiego futbolu, czyli w Anglii, J. C. Thring ustalił pierwsze przepisy nowoczesnej gry (1862 r.), gdy powstał pierwszy Angielski Związek Piłki Nożnej (1863 r.), Polska była pod zaborami, a Polacy piłki jeszcze nie kopali. Historycy sportu zakładają jednak, że już jakieś dwadzieścia lat później, czyli w połowie lat 80. XIX wieku, za piłką ganiano także u nas. Nie wiemy, czy piłka rozpoczęła podbijać serca Polaków w Krakowie, w Lwowie czy w otwartym na świat Gdańsku. A może zaczęli z nią Anglicy, pracujący w polskim Manchesterze – Łodzi.
Wiemy natomiast, kiedy pierwsza prawdziwa piłka futbolowa pojawiła się w Krakowie. Było to w 1889 roku, a przywiózł ją z Niemiec profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego dr Henryk Jordan – lekarz, pionier wychowania fizycznego dzieci i młodzieży w Polsce. W 1888 roku założył pierwszy w Polsce ogród gier, zabaw i ćwiczeń fizycznych dla dzieci i młodzieży, oparty na wzorach amerykańskich, który pod nazwą „Park Miejski dra Henryka Jordana” oficjalnie rozpoczął swą działalność w Krakowie 12 marca 1889 roku. Dwa lata później na krakowskich Błoniach były już cztery boiska, na których biegano za piłką, trenowano i rozgrywano mecze.
O ile w Krakowie początki piłki nożnej powiązane są ściśle z działalnością prof. H. Jordana, o tyle we Lwowie mają swój związek z powstałym w lutym 1867 roku Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół”. Nie wiadomo, kiedy to w „Sokole” zaczęto grać w piłkę nożną, ale wiadomo, że pierwszą piłkę futbolową przywiózł z Anglii do Lwowa w 1892 roku działacz „Sokoła” Edmund Cenar, co skrzętnie odnotowała prasa galicyjska. We Lwowie prawdopodobnie za piłką – chociaż nie tą, spełniającą normy ustalone przez J. C. Thringa, biegano już wcześniej, bo w tym samym 1892 roku planowano tam rozegranie pierwszego „prawdziwego” meczu piłkarskiego. Miało to nastąpić w czasie I Zlotu „Sokoła”, miało, ale nie stało się.
Pierwszy udokumentowany mecz piłkarski na ziemiach polskich rozegrano dwa lata później – 14 lipca 1894 roku we Lwowie podczas II Zlotu „Sokoła”. Na boisku „Sokoła” spotkała się młodzież lwowska i krakowska. Był to, patrząc oczami dzisiejszego kibica, przedziwny mecz, albowiem trwał tylko sześć minut.
Właśnie w szóstej minucie 16-letni lwowianin Włodzimierz Chomicki zdobył gola dla gospodarzy, a krakowski sędzia Zygmunt Wyrobek zagwizdał ostatni raz. Zdobycie pierwszej bramki uznano za dobry moment do zakończenia pierwszego historycznego pojedynku futbolowego między dwoma galicyjskimi miastami. I chociaż mecz ten nie spełniał angielskich warunków spotkań piłkarskich, już sam fakt, że odbył się w ramach popularnych imprez „Sokoła”, zwrócił wielką uwagę młodych lwowian na piłkę nożną.
Futbolowa pasja ogarnęła przede wszystkim uczniów szkół realnych, gimnazjów i uczelni wyższych. Pod koniec wieku XIX zakładane przez nich drużyny zaczęły przekształcać się w kluby. To właśnie we Lwowie powstały trzy pierwsze kluby piłkarskie: „Lechia”, „Czarni” i „Pogoń”.
Od pierwszego spotkania piłkarzy lwowskich i krakowskich upłynęło 12 lat, by spotkali się oni ponownie. W dniu 4 czerwca 1906 roku w krakowskim Parku Jordana odbył się mecz rewanżowy. Lwowiaków reprezentował klub „Czarnych”, a krakowian IV Gimnazjum. To spotkanie przyczyniło się do szybkiego rozwoju piłki nożnej, tym razem w Krakowie, gdzie dotychczas działające drużyny utworzyły dwa silne kluby: „Cracovię” i „Wisłę”. Po nich powstawały w Galicji liczne kolejne kluby.
Z zaboru austriackiego piłka nożna przedostała się do zaboru pruskiego i rosyjskiego, gdzie jej prekursorami stały się klub „Normania” w Poznaniu, który później zmienił nazwę na „Poznania”, „Venetia” w Ostrowie Wielkopolskim, „Łodzianka” w Łodzi i „Polonia” w Warszawie.
Do wybuchu I wojny światowej piłka nożna miała jednak najlepsze warunki rozwoju w zaborze austriackim. Nic więc dziwnego, że właśnie tam, we Lwowie powstał Związek Polskiej Piłki Nożnej dla Galicji, założony 25 czerwca 1911 roku z inicjatywy Stanisława Kopernickiego przez cztery polskie kluby: „Czarnych” Lwów, „Pogoń” Lwów, „Cracovię” Kraków i RKS Kraków.
Związek miał działać tylko na terenie Galicji i tam też organizował życie sportowe. Formalnie działał w strukturach Austriackiej Federacji Futbolu, ale jako jednostka autonomiczna cieszył się pełną swobodą w organizacji własnych imprez piłkarskich. Związek Polskiej Piłki Nożnej dla Galicji nie mógł wystawiać własnej reprezentacji narodowej. Polacy jednak zasiadali we władzach Austriackiej Federacji Futbolu, a Stanisław Kopernicki był jej wiceprezesem.
Pierwszym prezesem Związku był Ludwik Żeleński, pierwszą siedzibą stał się Kraków, a w 1912 roku przeniesiono ją do Lwowa. W 1913 roku Związek Polskiej Piłki Nożnej dla Galicji, dziś uznawany za protoplastę utworzonego po uzyskaniu przez Polskę niepodległości Polskiego Związku Piłki Nożnej, zrzeszał już nie 4, ale 24 kluby, którym nadawał tzw. klasy klubowe, zależne od prezentowanego przez nie poziomu, od klasy I, poprzez klasę II A i II B, do klasy II C.
W 1912 roku Związek rozpoczął rozgrywki pod nazwą „Zapasy eliminacyjne o I klasę”, a w maju 1913 roku rozegrano inauguracyjne spotkanie I Mistrzostw Galicji w piłce nożnej klasy I. O tytuł mistrza rywalizowały wówczas trzy najlepsze polskie kluby sportowe Galicji: „Cracovia”, „Pogoń” Lwów oraz „Wisła” Kraków. Wówczas mistrzem została „Cracovia”, drugie miejsce zajęła „Wisła”, a trzecie „Pogoń”. Drugie mistrzostwa Galicji w 1914 roku przerwał wybuch I wojny światowej.
W momencie ich przerwania prowadziła znów „Cracovia” przed „Czarnymi” Lwów, „Pogonią” Lwów i „Wisłą” Kraków. W tym samym czasie prowadzono rozgrywki w klasie II, w których wystąpiło 20 klubów piłkarskich zaboru austriackiego. Wśród nich były m.in. „Cracovia II”, „Lechia” Lwów, „Hasmonea” Lwów, „Jutrzenka” Kraków, „Makkabi” Kraków, „Polonia” Kraków, RKS Kraków, „Resovia” Rzeszów, „Tarnovia” Tarnów, „Polonia” Przemyśl, „Sandecja” Nowy Sącz, „Sparta” Kraków, „Wisłoka” Dębica, „Revera” Stanisławów.
Już samo wyliczenie klubów świadczy, jak bardzo w ciągu 20 lat, które upłynęły od czasu pierwszego spotkania lwowiaków z krakowianinami, piłka nożna zyskała na popularności w Galicji. Mecze piłkarskie rozgrywano już nie tylko we Lwowie i Krakowie, ale także w dużo mniejszych miastach. Wybuch I wojny światowej przerwał nie tylko galicyjskie mistrzostwa, ale na kilka lat zahamował rozwój tego sportu we wszystkich zaborach. No cóż, przy szczęku broni milkną nie tylko muzy.
W wolnej Polsce w dniach 20 i 21 grudnia 1919 roku odbył się w Warszawie zjazd założycielski dziś największego i równocześnie jednego z najstarszych polskich związków sportowych – Polskiego Związku Piłki Nożnej, w którym udział wzięło 31 przedstawicieli klubów i okręgów. Pierwszym prezesem PZPN został wówczas dr Edward Cetnarowski, znany i popularny działacz „Cracovii”, a jego pierwszą siedzibą stał się Kraków (od 1928 roku jest nią Warszawa).
Pierwsze rozgrywki o mistrzostwo Polski przeprowadzono w 1921 roku i znów – już po raz trzeci – triumfowała „Cracovia”. Dwa lata później w PZPN było zarejestrowanych 510 klubów piłki nożnej, liczących 17 tysięcy zawodników i 200 sędziów. Piłka nożna zdobyła serca Polaków.
Danuta Meyza-Marušiak
MP 6/2007
